Tuy nhiên, quá trình này cũng đối diện không ít thách thức, đòi hỏi tỉnh cần triển khai các giải pháp đồng bộ, phù hợp.

Cơ hội từ chuyển đổi

Chuyển đổi số giúp chính quyền cấp xã số hóa các quy trình quản lý hành chính, quản lý đất đai, hồ sơ dân cư, tài chính… theo hướng nâng cao hiệu quả quản lý, tăng tính minh bạch hành chính cho người dân. Theo Kế hoạch 132/KH-UBND ngày 3/3/2023 của UBND tỉnh, Nghệ An xác định rõ việc xây dựng bản đồ số nông nghiệp, cơ sở dữ liệu lớn để quản lý thông tin HTX, mã vùng trồng, truy xuất nguồn gốc sản phẩm nông nghiệp. Việc sử dụng chữ ký số, phần mềm chuyên ngành kế toán, địa chính, tư pháp… tại 100% xã giúp đẩy nhanh quy trình làm việc, tăng tính minh bạch, giảm sai sót và giảm tải thủ tục cho người dân. Nhờ đó, người dân dễ tiếp cận dịch vụ công, tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại.

Bảng tin số tại xóm 2, xã Kim Liên, Nghệ An. Ảnh VOV

Chuyển đổi số mở ra cơ hội để phát triển nông nghiệp thông minh, kinh tế số, ứng dụng công nghệ cao: hệ thống bản đồ số, cơ sở dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, IoT… có thể hỗ trợ nông dân theo dõi vùng trồng, năng suất, sâu bệnh, điều tiết nước, phân bón. Đặc biệt, các sản phẩm OCOP (mỗi xã một sản phẩm) của Nghệ An đã được đưa lên các sàn thương mại điện tử, giúp hộ nông dân mở rộng thị trường, tăng thu nhập. Thanh toán không dùng tiền mặt (mobile banking, ví điện tử…) ngày càng trở nên phổ biến tại nông thôn Nghệ An, tạo nên nền kinh tế số ngay trong cộng đồng nông dân. Hơn nữa, Nghệ An đang hướng tới xây dựng vùng chuyên canh nông nghiệp số, ứng dụng công nghệ số sâu hơn trong sản xuất, chế biến và quản lý sản phẩm.

Việc chuyển đổi cũng thúc đẩy nâng cao năng lực, kỹ năng số của người dân. Việc triển khai các lớp đào tạo kỹ năng CNTT, sử dụng dịch vụ số an toàn trên mạng cho nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp là một phần quan trọng trong kế hoạch của tỉnh. Khi người dân, nhất là nông dân, được trang bị kỹ năng số, họ có thể tận dụng tốt các ứng dụng di động, mạng xã hội, sàn thương mại điện tử để bán nông sản, tiếp cận thông tin thị trường, học tập kiến thức mới. Điều này không chỉ nâng cao thu nhập mà còn thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và thành thị.

Những mô hình nông nghiệp thông minh đang mang lại những hiệu quả rõ rệt, giúp người dân Nghệ An nâng cao chất lượng sống (Ảnh: Thu Hương).

Chuyển đổi số là động lực then chốt giúp Nghệ An phát triển nông thôn mới bền vững, thông minh, tiến nhanh từ mô hình NTM truyền thống sang NTM nâng cao và hướng tới nông thôn mới thông minh. Hệ thống hạ tầng số như mạng Internet, mạng truyền số liệu chuyên dùng, các ứng dụng số giúp kết nối người dân với chính quyền, doanh nghiệp, hình thành cộng đồng số tại nông thôn. Qua đó, miền quê Nghệ An không chỉ đẹp về mặt đô thị hóa nông thôn mà còn “thông minh” – biết quản lý tài nguyên, khai thác công nghệ để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.

Những thách thức đặt ra

Mặc dù tỉnh đã đặt mục tiêu cao, nhưng thực tế nhiều vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn chưa có hạ tầng viễn thông, Internet ổn định. Việc phủ sóng 4G, mạng băng rộng hoặc hạ tầng mạng truyền số liệu chuyên dùng tại nhiều xã nông thôn còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng triển khai các ứng dụng số, dịch vụ công trực tuyến ở mức cao. Bên cạnh đó, chi phí duy trì hạ tầng số, thiết bị công nghệ cho các xã, thôn cũng là bài toán không nhỏ đối với ngân sách, nhất là nơi nghèo, giao thông cách trở.

Trình độ số, nhận thức công nghệ còn hạn chế. Một bộ phận cán bộ xã, nông dân chưa thành thạo sử dụng công nghệ số, smartphone, ứng dụng phức tạp; nhiều người lớn tuổi còn e ngại khi làm việc với chữ ký số, hệ thống dịch vụ trực tuyến. Các doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã nông nghiệp chưa mạnh mẽ tham gia chuyển đổi số do thiếu kiến thức, nguồn lực đầu tư vào công nghệ cao, hoặc chưa nhìn thấy lợi ích rõ rệt. Một số khu vực nông thôn vẫn tồn tại “khoảng cách số” – người dân chưa tiếp cận đủ thông tin hoặc dịch vụ số do hạn chế về kỹ năng, thiết bị hoặc hạ tầng.

Livestream quảng bá cam Vinh đến người tiêu dùng trong và ngoài nước. Ảnh: Bích Huệ - TTXVN

Khi chuyển đổi số mạnh mẽ, việc quản lý, bảo vệ dữ liệu dân cư, hồ sơ đất đai, sản phẩm nông nghiệp (truy xuất nguồn gốc) trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Tuy nhiên, ở nhiều nơi, năng lực bảo mật, lưu trữ dữ liệu an toàn chưa được đầu tư bài bản. Rủi ro tấn công mạng, mất dữ liệu, lộ thông tin cá nhân là thực tế nếu không có cơ chế bảo vệ tốt. Cơ chế pháp lý cho thương mại điện tử nông thôn, bảo vệ quyền lợi người nông dân tham gia sàn số, cũng như quy định về quyền riêng tư dữ liệu cá nhân tại cấp xã chưa hoàn thiện.

Việc triển khai chuyển đổi số là một quá trình lâu dài, đòi hỏi nguồn lực lớn về tài chính, nhân lực, công nghệ. Nhiều địa phương khó khăn trong việc huy động vốn cho đầu tư hạ tầng, trang thiết bị CNTT, nhất là ở các xã nghèo, vùng sâu. Sự phối hợp giữa các ngành nông nghiệp môi trường, bưu chính viễn thông, khoa học công nghệ, tài chính… chưa đủ chặt chẽ hoặc đồng bộ, khiến việc triển khai các dự án số đôi khi manh mún, thí điểm chứ chưa lan tỏa mạnh.

Một số giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới

Để khai thác tối đa các cơ hội, vượt qua thách thức và thực hiện hiệu quả chuyển đổi số trong NTM, trước mắt cần triển khai một số giải pháp sau:

Tăng cường đầu tư hạ tầng số, đẩy nhanh phủ sóng Internet băng rộng, mạng viễn thông 4G/5G đến tất cả các xã, thôn, đặc biệt là vùng sâu, vùng khó khăn. Xã hội hóa đầu tư hạ tầng số: khuyến khích doanh nghiệp viễn thông, công nghệ phối hợp với chính quyền địa phương để xây dựng mạng, điểm truy cập Internet công cộng, trung tâm công nghệ xã. Đầu tư thiết bị CNTT cho xã, thôn: trang bị máy tính, máy chủ nhỏ, đầu cuối số, để cán bộ xã có thể vận hành các hệ thống quản lý, chữ ký số, dịch vụ công trực tuyến.

Đào tạo kỹ năng số cho người dân và cán bộ. Tổ chức các lớp tập huấn, huấn luyện kỹ năng CNTT, an toàn thông tin, sử dụng thiết bị thông minh cho nông dân, hợp tác xã, cán bộ xã. Thành lập và phát huy tổ công nghệ số cộng đồng: lực lượng cốt cán tại mỗi xã/thôn, là những người am hiểu công nghệ, hỗ trợ bà con tiếp cận thương mại điện tử, dịch vụ công, kỹ năng bảo mật cơ bản (mô hình này đã được nhiều địa phương thực hiện thành công). Khuyến khích thế hệ trẻ, thanh niên nông thôn tham gia chuyển đổi số: thông qua phong trào khởi nghiệp nông nghiệp số, các dự án sáng tạo, tech-hub cấp xã, tạo đội ngũ nhân lực trẻ số cho nông thôn.

Phát triển nền tảng số nông nghiệp, thương mại điện tử. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu nông nghiệp: bản đồ số vùng trồng, hồ sơ HTX, mã vùng trồng, truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Điều này giúp quản lý chặt chẽ, minh bạch và nâng giá trị sản phẩm nông nghiệp. Hỗ trợ hợp tác xã, hộ nông dân đưa sản phẩm OCOP lên sàn TMĐT; thúc đẩy thanh toán điện tử, giúp nông dân tiếp cận thị trường rộng lớn. Khuyến khích áp dụng công nghệ thông minh trong sản xuất: IoT, cảm biến, AI để tối ưu hóa quy trình canh tác, giám sát sâu bệnh, tưới tiêu, thu hoạch.

Xây dựng quy định, hướng dẫn cụ thể về bảo vệ dữ liệu cá nhân, quản lý cơ sở dữ liệu số cấp xã, đảm bảo an toàn và quyền riêng tư của người dân. Thiết lập hệ thống bảo mật cho cơ sở dữ liệu nông nghiệp, hồ sơ dân cư, đất đai; sử dụng

giải pháp mã hóa, sao lưu, kiểm tra truy cập, phân quyền nghiêm ngặt. Hoàn thiện cơ chế quản lý thương mại điện tử nông sản tại tỉnh: bảo vệ quyền lợi người bán, đảm bảo thông tin minh bạch, ngăn chặn gian lận trực tuyến.

Tăng cường phối hợp giữa Sở Nông nghiệp & Môi trường, Sở Khoa học & Công nghệ, các doanh nghiệp công nghệ, hợp tác xã để triển khai đồng bộ chương trình chuyển đổi số NTM. Huy động vốn đầu tư: từ ngân sách nhà nước, quỹ phát triển nông nghiệp, nguồn tài trợ doanh nghiệp công nghệ, nguồn ODA… để đầu tư hạ tầng, nhân lực. Thiết lập cơ chế đánh giá, giám sát, chia sẻ mô hình thành công: lựa chọn thí điểm một số xã làm “xã NTM thông minh tiêu biểu” để nhân rộng cách làm, đánh giá hiệu quả và rút kinh nghiệm.

Chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới là một cơ hội chiến lược để Nghệ An phát triển bền vững, nâng cao đời sống người dân nông thôn, cải thiện quản lý chính quyền, và đưa nông sản Nghệ An vươn lên trong nền kinh tế số. Quá trình này không chỉ là ứng dụng công nghệ mà còn là một cuộc cách mạng phương thức sản xuất, kinh doanh, quản lý và cung ứng dịch vụ công.

Tuy nhiên, để tận dụng tốt các cơ hội và vượt qua thách thức, cần chủ động đầu tư hạ tầng số, đào tạo năng lực số, bảo đảm an toàn dữ liệu và phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp. Đặc biệt, việc nhân rộng mô hình “nông thôn mới thông minh”, tổ công nghệ số cộng đồng và nền tảng nông nghiệp số sẽ là chìa khóa để chuyển đổi số đi vào chiều sâu, tạo nên những miền quê thực sự thông minh, đáng sống.

Với quyết tâm chính trị, sự chỉ đạo sáng suốt của cấp ủy, chính quyền và sự vào cuộc mạnh mẽ của người dân, doanh nghiệp, thanh niên, Nghệ An hoàn toàn có thể hiện thực hóa tầm nhìn nông thôn mới số, góp phần đưa tỉnh nhà trở thành điểm sáng trong phát triển kinh tế - xã hội nông thôn thời đại 4.0.