Phiên làm việc do đồng chí Trần Thanh Mẫn - Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội chủ trì; đồng chí Lê Minh Hoan - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội điều hành.
Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An có đồng chí Võ Thị Minh Sinh - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An và các đại biểu dự họp.
Nguyên nhân phân loại rác từ nguồn vẫn "tắc" ở khâu triển khai
Phát biểu thảo luận, ông Trần Nhật Minh - đại biểu Quốc hội chuyên trách Đoàn Nghệ An bày tỏ sự đồng tình với những nhận định, đánh giá của Đoàn giám sát của Quốc hội; đồng thời, tập trung phân tích một số vấn đề nổi bật liên quan đến việc thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, lĩnh vực đang được xã hội đặc biệt quan tâm.
Đại biểu Trần Nhật Minh dẫn số liệu báo cáo giám sát, số liệu năm 2024 cho thấy trung bình mỗi ngày cả nước phát sinh trên 69.400 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó khoảng 63% vẫn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, phần lớn là chôn lấp không hợp vệ sinh. Nhiều bãi rác đã dừng hoạt động từ nhiều năm nhưng chưa được đóng cửa, chưa phục hồi môi trường theo quy định.
Báo cáo cũng chỉ rõ: Hạ tầng kỹ thuật về bảo vệ môi trường, đặc biệt trong lĩnh vực thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt và nước thải còn lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển; tỷ lệ nước thải đô thị được thu gom, xử lý mới đạt khoảng 18%; tỷ lệ chôn lấp trực tiếp tuy đã giảm nhưng vẫn chiếm tỷ lệ cao, nhiều bãi chôn lấp gây ô nhiễm môi trường chậm được xử lý.
Liên quan đến chính sách phân loại rác tại nguồn, đại biểu Trần Nhật Minh dẫn lại quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2025, theo đó việc phân loại rác tại nguồn được xem là giải pháp căn cơ, nền tảng để hình thành nền kinh tế tuần hoàn, giảm áp lực cho khâu xử lý rác thải và hướng tới phát triển bền vững. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương sau gần một năm vẫn cho thấy nhiều tồn tại, bất cập.
Theo số liệu của Cục Môi trường, được nêu trong Tạp chí Môi trường và Cuộc sống, tính đến thời điểm trước khi sáp nhập các tỉnh, chỉ có 34/63 địa phương thực hiện phân loại rác tại nguồn, chủ yếu ở quy mô nhỏ, mang tính thí điểm, chưa được nhân rộng.
Còn tới 33 địa phương chưa ban hành quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt theo hướng dẫn. Đáng chú ý, 59 địa phương chưa ban hành định mức kinh tế kỹ thuật, 58 địa phương chưa có giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải sinh hoạt.
Phân tích nguyên nhân thực thi vẫn gần như còn “giậm chân tại chỗ” dù quy định pháp lý đã đầy đủ, vị đại biểu đoàn Nghệ An cho rằng ngoài khó khăn về hạ tầng kỹ thuật, yếu tố thói quen xã hội cũng là “nút thắt” khó tháo gỡ. Nhiều thế hệ người dân đã quen với việc bỏ chung các loại rác vào một túi nylon duy nhất, giao cho công nhân vệ sinh mang đi.
Việc thay đổi thói quen này không thể diễn ra trong “một sớm một chiều”, mà cần một quá trình dài, liên tục, được hướng dẫn và giám sát chặt chẽ.
“Khi người dân chưa nhìn thấy lợi ích trực tiếp của việc phân loại, trong khi khâu thu gom chưa đảm bảo, họ dễ nảy sinh tâm lý ngại thay đổi và quay lại thói quen cũ”, đại biểu nêu rõ.
Cùng với đó, công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức mặc dù đã được triển khai ở nhiều địa phương, song hiệu quả còn hạn chế.
Hình thức tuyên truyền còn dàn trải, chưa đi vào chiều sâu; nhiều người dân vẫn chưa hiểu rõ cách phân loại cụ thể, chưa thấy được mục tiêu của việc phân loại khi hệ thống thu gom chưa đồng bộ. Một số chiến dịch truyền thông còn dừng ở khẩu hiệu, thiếu tính thực tiễn, chưa tạo được chuyển biến hành vi rõ nét trong cộng đồng.
Ngoài ra, đại biểu cũng chỉ ra rằng, khó khăn về cơ chế, chính sách và tài chính là rào cản lớn trong quá trình triển khai. Hiện nay nhiều địa phương chưa ban hành định mức kinh tế kỹ thuật, chưa có đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý rác, dẫn đến lúng túng trong việc ký kết hợp đồng dịch vụ với các đơn vị công ích.
Đề xuất giám sát, xử phạt qua camera
Từ thực tiễn thực hiện chính sách bảo vệ môi trường thời gian qua, đại biểu Trần Nhật Minh đề nghị Chính phủ cùng các bộ, ngành và địa phương cần triển khai đồng bộ 5 nhóm giải pháp trọng tâm để việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải thực sự đi vào cuộc sống.
Ông nhấn mạnh, trước hết, cần bảo đảm sự đồng bộ trong hệ thống thu gom và xử lý rác. Một trong những vấn đề lớn hiện nay là rác dù được phân loại tại nguồn nhưng vẫn bị thu gom chung, khiến người dân mất động lực thực hiện.
Để chính sách khả thi, cần đầu tư kinh phí để có hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác. Các địa phương cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng đồng bộ, có các nhà máy tái chế, xử lý rác hữu cơ, rác thải nguy hại tương ứng.
Cùng với đó là nâng cao nhận thức và ý thức của người dân, nếu người dân hiểu rõ lợi ích, cũng như được thấy rõ tác dụng của việc phân loại (giảm ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí xử lý rác), họ sẽ thực hiện nghiêm túc hơn. Chính vì vậy, cần có các chương trình giáo dục, tuyên truyền sâu rộng qua trường học, truyền thông, khu dân cư để thay đổi thói quen.
Ông cho rằng, điểm mới của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 là áp dụng nguyên tắc "Người gây ô nhiễm phải trả tiền”. Một chính sách hiệu quả là thu phí thu gom rác theo khối lượng thay vì thu đồng đều theo hộ gia đình. Nếu người xả nhiều rác phải trả nhiều tiền hơn, họ sẽ có động lực để phân loại, giảm thiểu rác ngay từ đầu. Điều này cũng khuyến khích người dân tái sử dụng, tái chế và tiêu dùng bền vững.
Vị đại biểu đoàn Nghệ An đồng thời nêu bật vai trò cơ chế giám sát và chế tài xử phạt, xem đây là yếu tố quyết định tính nghiêm minh của chính sách. Nếu thiếu kiểm tra, nhắc nhở và chế tài đủ mạnh, người dân sẽ không có động lực tuân thủ.
Ông cho rằng, cần thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ tại khu dân cư, tòa nhà, doanh nghiệp như có thể ứng dụng công nghệ như camera thông minh và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, đặc biệt với doanh nghiệp và hộ gia đình không tuân thủ quy định. Chính quyền cơ sở đóng vai trò then chốt trong khâu này, vừa là cơ quan tổ chức thu gom, vừa là lực lượng trực tiếp tuyên truyền, kiểm tra và giám sát.
Tuy nhiên, theo đại biểu, lộ trình triển khai phải phù hợp với điều kiện từng địa phương. Không thể áp dụng một mô hình duy nhất cho tất cả, bởi hạ tầng xử lý, năng lực kinh tế và mật độ dân cư khác nhau giữa đô thị và nông thôn, giữa các vùng miền. Vì vậy, mỗi địa phương hay khu vực cần xây dựng lộ trình từng bước, hướng dẫn kĩ thuật cụ thể phù hợp, ưu tiên các đô thị lớn triển khai trước, sau đó mở rộng ra khu vực nông thôn.
Cuối cùng, vị đại biểu đoàn Nghệ An nhấn mạnh trách nhiệm của nhà sản xuất trong quản lý rác thải, đặc biệt là bao bì, sản phẩm nhựa. Chính sách “trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR) cần được thực thi mạnh mẽ, buộc doanh nghiệp tham gia tài trợ, tổ chức hệ thống thu hồi và tái chế rác từ sản phẩm của mình.
Các mô hình thu hồi bao bì tại siêu thị, cửa hàng tiện lợi, kèm ưu đãi cho người tiêu dùng khi mang sản phẩm đã qua sử dụng đến đổi, là hướng đi cần được khuyến khích và nhân rộng.
Thành Duy - Phan Hậu
.jpg)
