Luật được ban hành trong bối cảnh nước ta triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh và xã), bãi bỏ cấp hành chính huyện – một bước đột phá trong phân cấp, phân quyền và đổi mới quy trình xây dựng pháp luật ở địa phương. Cùng với Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15, đạo luật này đã định hình rõ cơ cấu tổ chức, thẩm quyền và trách nhiệm của chính quyền địa phương trong giai đoạn mới.
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 không chỉ tái cấu trúc hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở địa phương, bổ sung hình thức Quyết định của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, mở rộng thẩm quyền ban hành văn bản của cấp xã, mà còn đổi mới căn bản về quy trình, trách nhiệm và tính minh bạch trong xây dựng pháp luật. Việc triển khai thi hành Luật là nhiệm vụ chính trị quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền mới, đồng thời tác động trực tiếp đến đời sống kinh tế - xã hội và quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.
1. Những điểm mới của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025
Luật 2025 có nhiều điểm mới mang tính đột phá, đặc biệt là trong việc tổ chức lại hệ thống văn bản và thẩm quyền tại địa phương.
1.1. Tái cấu trúc hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở địa phương
Điểm mới nổi bật và có tính định hình nhất là việc tái cấu trúc hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Phân tích quy định tại Điều 4 của Luật cho thấy ba thay đổi lớn:
Thứ nhất, bãi bỏ văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp huyện. Đây là hệ quả trực tiếp của việc thực hiện mô hình chính quyền hai cấp. Việc loại bỏ một cấp ban hành văn bản giúp hệ thống pháp luật địa phương trở nên tinh gọn hơn, giảm thiểu sự chồng chéo, mâu thuẫn và tạo sự liên thông, trực tiếp trong chỉ đạo, điều hành từ cấp tỉnh xuống cấp xã.
Thứ hai, bổ sung Quyết định của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh là một hình thức văn bản quy phạm pháp luật. Đây là một quy định mới, nhằm tăng cường vai trò, trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. Thẩm quyền này được trao để quy định các biện pháp chỉ đạo, điều hành và thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân cấp, giúp nâng cao tính linh hoạt, kịp thời trong quản lý, điều hành.
Thứ ba, chính thức hóa và nâng cao vị thế của văn bản quy phạm pháp luật cấp xã. Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp xã được trao thẩm quyền ban hành nghị quyết và quyết định để quy định những vấn đề được luật giao và các biện pháp nhằm phát triển kinh tế - xã hội, thực thi pháp luật tại cơ sở. Điều này khẳng định vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền cấp cơ sở, cấp gần dân nhất.
1.2. Mở rộng và làm rõ thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật
Điều 21, Điều 22 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 không chỉ thay đổi về hình thức mà còn đi sâu vào làm rõ, mở rộng nội dung thẩm quyền ban hành văn bản của chính quyền địa phương.
Đối với cấp tỉnh: Điểm đáng chú ý là thẩm quyền ban hành nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh để "phân cấp" đã được luật hóa rõ ràng. Đây là công cụ pháp lý quan trọng để tỉnh giao nhiệm vụ cho cấp xã, đảm bảo bộ máy chính quyền hai cấp vận hành hiệu quả.
Đối với cấp xã: Điều 22 đã mở rộng đáng kể phạm vi ban hành văn bản QPPL. Quy định này cho phép chính quyền cấp xã không chỉ thực hiện các nhiệm vụ được giao một cách bị động mà còn có thể chủ động ban hành các “chính sách, biện pháp” (như biện pháp phát triển kinh tế - xã hội) phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương mình, thể hiện rõ tinh thần "tự quản" và nâng cao năng lực quản trị ở cơ sở.
1.3. Tăng cường tính công khai, minh bạch và vai trò quyết định của Hội đồng nhân dân
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 đặt ra yêu cầu cao hơn về tính công khai, minh bạch trong quy trình xây dựng pháp luật. Đáng chú ý là quy định yêu cầu đăng tải các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật trên Cổng Pháp luật quốc gia. Điều này tạo ra một kênh thông tin chính thống, tập trung, giúp người dân, doanh nghiệp và các chuyên gia dễ dàng tiếp cận và tham gia góp ý.
Quan trọng hơn, Luật tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm của Hội đồng nhân dân với tư cách là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương. Quy trình ban hành một nghị quyết quy phạm pháp luật bao gồm hai giai đoạn cốt lõi:
(i) Thẩm tra của các Ban Hội đồng nhân dân: đây là khâu “gác cổng” chuyên môn, nơi các dự thảo được xem xét kỹ lưỡng về tính hợp pháp, hợp lý và khả thi.
(ii) Thảo luận và quyết nghị tại kỳ họp Hội đồng nhân dân: đây là giai đoạn quyết định, nơi trí tuệ tập thể của các đại biểu được phát huy để xem xét, tranh luận và biểu quyết thông qua nghị quyết.
1.4. Quy trình ban hành Nghị quyết văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân
Để hình dung rõ hơn về quy trình ban hành nghị quyết quy phạm pháp luật tại địa phương, có thể khái quát hóa các bước chính trong việc xây dựng và ban hành một nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh theo các bước như sau:
BƯỚC 1: Lập đề nghị và thông qua chính sách
Nội dung: Cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh lập đề nghị xây dựng Nghị quyết, trong đó phải phân tích, đánh giá tác động của các chính sách dự kiến ban hành.
Thẩm định & Thông qua: Đề nghị được Sở Tư pháp thẩm định trước khi trình tập thể UBND tỉnh xem xét, thông qua các chính sách làm cơ sở cho việc soạn thảo.
Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tư pháp, các Sở, ngành.
BƯỚC 2: Soạn thảo và thẩm định dự thảo
Nội dung: Cơ quan được phân công tiến hành soạn thảo dự thảo Nghị quyết dựa trên các chính sách đã được duyệt. Dự thảo được lấy ý kiến rộng rãi, đặc biệt là đăng tải trên Cổng thông tin điện tử.
Thẩm định: Sở Tư pháp thẩm định toàn bộ dự thảo về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất và kỹ thuật soạn thảo.
Chủ thể: Cơ quan chủ trì soạn thảo, Sở Tư pháp.
BƯỚC 3: Trình và thẩm tra tại HĐND
Nội dung: Sau khi có báo cáo thẩm định, UBND tỉnh hoàn thiện hồ sơ và trình Tờ trình chính thức sang HĐND tỉnh.
Thẩm tra: Các Ban của HĐND được phân công tiến hành thẩm tra dự thảo, đưa ra các phân tích, phản biện chính sách và kiến nghị trong Báo cáo thẩm tra.
Vai trò: Đây là khâu “gác cổng” chuyên môn và phản biện chính sách của cơ quan dân cử
BƯỚC 4: Thảo luận và tiếp thu tại kỳ họp
Nội dung: Dự thảo được thảo luận tại tổ và hội trường. Đại biểu HĐND chất vấn, cơ quan trình giải trình để làm rõ các nội dung.
Hoạt động: Dự thảo được tiếp thu, chỉnh lý trực tiếp trên cơ sở các ý kiến thảo luận.
Vai trò: Phát huy trí tuệ tập thể, thể hiện ý chí của cử tri.
BƯỚC 5: Biểu quyết thông qua
Nội dung: HĐND tỉnh tiến hành biểu quyết công khai. Nghị quyết được thông qua khi đa số đại biểu tán thành.
Chủ thể: Tập thể đại biểu HĐND tỉnh.
BƯỚC 6: Hoàn thiện và ban hành
Nội dung: Chủ tịch HĐND ký chứng thực Nghị quyết đã được thông qua.
Hoạt động: Nghị quyết được công bố, đăng Công báo và triển khai thực hiện trên thực tế.
2. Những thách thức và vấn đề cần tiếp tục quan tâm
Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận, thực tiễn triển khai Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật cũng đặt ra nhiều thách thức cần được quan tâm giải quyết trong thời gian tới:
Thứ nhất, năng lực xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền cấp xã. Luật trao cho cấp xã thẩm quyền lớn hơn, nhưng năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã, đặc biệt là ở các xã miền núi, vùng sâu, vùng xa, còn nhiều hạn chế. Việc xây dựng một nghị quyết hay quyết định QPPL đòi hỏi kiến thức pháp lý, kỹ năng soạn thảo, khả năng đánh giá tác động... Đây sẽ là một thách thức lớn cần có giải pháp hỗ trợ kịp thời từ cấp tỉnh.
Thứ hai, khối lượng công việc rà soát, xử lý văn bản quy phạm pháp luật của cấp huyện trước đây. Theo Điều 3 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025, các văn bản QPPL của cấp huyện sẽ hết hiệu lực vào ngày 28/02/2027. Điều này yêu cầu một cuộc rà soát toàn diện, quy mô lớn để xác định văn bản nào cần được thay thế bằng văn bản của cấp tỉnh, văn bản nào cần được quy định lại bằng văn bản của cấp xã, văn bản nào cần bãi bỏ. Nếu không có kế hoạch và sự chỉ đạo quyết liệt, nguy cơ thiếu hụt quy định pháp luật hoặc xung đột pháp luật là rất lớn.
Thứ ba, khó khăn về thời gian và nguồn lực cho công tác thẩm tra và hoạt động của đại biểu. Với việc tăng cường phân cấp, phân quyền, số lượng và tính phức tạp của các chính sách do địa phương ban hành sẽ ngày càng tăng. Điều này đặt ra yêu cầu cao hơn đối với năng lực và nguồn lực của các Ban HĐND và các đại biểu HĐND. Cần có cơ chế để các Ban và đại biểu có đủ thời gian nghiên cứu, có thể huy động chuyên gia và có bộ máy giúp việc đủ mạnh.
Thứ tư, cần tiếp tục nâng cao chất lượng đánh giá tác động chính sách ngay từ khâu đề nghị xây dựng văn bản. Thực tiễn cho thấy, nhiều dự thảo nghị quyết vẫn còn nặng về tính pháp lý mà chưa thực sự có những phân tích, đánh giá sâu sắc về tác động kinh tế, xã hội, môi trường, giới....
4. Một số kiến nghị, đề xuất
Từ những phân tích trên, một số giải pháp được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả triển khai thi hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025:
Đối với cấp tỉnh:
Cần khẩn trương xây dựng và ban hành kế hoạch tổng thể về việc rà soát, xử lý văn bản QPPL của cấp huyện trước đây, phân công rõ trách nhiệm, lộ trình thực hiện.
Tăng cường tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng xây dựng, soạn thảo, thẩm định văn bản QPPL cho cán bộ cấp tỉnh và đặc biệt là cấp xã. Có thể xây dựng các bộ tài liệu hướng dẫn, nghị quyết mẫu để cấp xã tham khảo.
Nghiên cứu, ban hành cơ chế tăng cường nguồn lực cho hoạt động của các Ban HĐND và các đại biểu, đặc biệt là cơ chế huy động chuyên gia, nhà khoa học tham gia vào quá trình thẩm tra.
Chỉ đạo các cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh nâng cao chất lượng công tác xây dựng chính sách, nhất là khâu đánh giá tác động, lấy ý kiến, đảm bảo hồ sơ trình HĐND có chất lượng cao ngay từ đầu.
Đối với Trung ương:
Chính phủ, Bộ Tư pháp và các bộ, ngành liên quan cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành Luật, đặc biệt là các quy định liên quan đến quy trình, thủ tục ở cấp xã và các vấn đề chuyển tiếp.
Cần có chương trình hỗ trợ, đầu tư nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ pháp chế ở địa phương, nhất là cấp xã, để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Kết luận
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 đã mở ra một giai đoạn mới cho công tác xây dựng pháp luật ở địa phương, với tinh thần cốt lõi là tăng cường phân cấp, phân quyền, nâng cao tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của chính quyền cấp tỉnh và cấp xã.
Tuy nhiên, đây mới chỉ là bước khởi đầu. Con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự nỗ lực, quyết tâm của cả hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở. Việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế, tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ, và đặc biệt là quản lý tốt giai đoạn chuyển tiếp sẽ là những yếu tố quyết định đến sự thành công của việc thi hành Luật, góp phần xây dựng một nền hành chính địa phương thực sự hiệu lực, hiệu quả, công khai, minh bạch và phục vụ tốt hơn cho người dân và doanh nghiệp./.
