Chuyển mạnh từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp

Cơ bản chuyển sang thuê đất hàng năm

Theo Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý đất đai, Bộ Tài nguyên và Môi trường Đoàn Thị Thanh Mỹ, dự án Luật Đất đai (sửa đổi) đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường rà soát rất kỹ với hệ thống pháp luật hiện hành. Trong đó, có các quy định liên quan đến đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được quy định trong Luật Lâm nghiệp và Luật Tín ngưỡng, tôn giáo, qua đó làm rõ phạm vi của Luật Đất đai với các luật có liên quan, khắc phục mâu thuẫn, chồng chéo trong tổ chức thực hiện.

Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý đất đai cũng nhấn mạnh, điểm mới của dự án Luật lần này là quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất phải được niêm yết tại trụ sở UBND xã và các cụm dân cư. Quy định này sẽ tăng khả năng tiếp cận của đồng bào dân tộc thiểu số với những chính sách về đất đai, mở rộng phạm vi lấy ý kiến của người dân.

Dự án Luật cũng bổ sung quyền của công dân với đất đai; công dân được tiếp cận thông tin về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, các quy hoạch có sử dụng đất được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định, phê duyệt, kết quả thống kê, kiểm kê đất đai, bảng giá đất đã được công bố, phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt; kết quả thanh tra, kiểm tra, giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai, kết quả xử lý vi phạm về đất đai. Đặc biệt, lần đầu tiên, dự án Luật quy định quyền về bình đẳng giới trong sử dụng đất đai.

Một nội dung quan trọng thể chế hóa Nghị quyết 18-NQ/TW ngày 16.6.2022, Hội nghị Trung ương 5 Khóa XIII về “Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao” đó là, dự án Luật quy định cơ bản chuyển sang thuê đất hàng năm; riêng đối với đất thực hiện dự án nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, làm muối thì được lựa chọn hình thức thuê đất hàng năm hoặc trả tiền một lần cho cả thời gian thuê. Trước đó, khi thực hiện trả tiền một lần cho cả thời gian thuê đất, đã xảy ra tình trạng người sử dụng đất có quyền thế chấp, góp vốn, cho thuê... Với thuê đất hàng năm thì người sử dụng đất chỉ được quyền bán tài sản trên đất (đi kèm với các điều kiện cụ thể). Bổ sung đối tượng giao đất không thu tiền sử dụng đất để quản lý rừng phòng hộ, rừng đặc dụng, rừng tự nhiên, đất xây dựng nhà ở cho các lao động ở khu công nghiệp, nhà ở xã hội. Bổ sung các quy định về phân cấp cho chính quyền địa phương trong việc chuyển mục đích sử dụng đất và có cơ chế kiểm soát quyền này. Làm rõ các trường hợp giao đất không thông qua đấu giá, đấu thầu…

Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý đất đai cũng cho biết thêm, nội dung quan trọng chắc chắn có tác động đến đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đó là: “dự thảo Luật quy định mở rộng đối tượng nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp, đồng thời giao HĐND cấp tỉnh căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương để quy định cho phù hợp”. Trước đây phải là người trực tiếp sản xuất nông nghiệp mới được nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp, tuy nhiên đối tượng nhận chuyển nhượng đất vẫn phải sản xuất nông nghiệp, chứ không được chuyển sang phi nông nghiệp. Có cơ chế, chính sách để khuyến khích góp đất, tập trung đất nông nghiệp. Sở dĩ sử dụng cụm từ “tập trung”, vì tập trung an toàn, hiệu quả hơn, tích tụ đất thì lại xuất hiện trường hợp được nhượng quyền. Người dân được quyền góp đất tập trung sản xuất quy mô lớn, Nhà nước hỗ trợ công nghệ, đầu ra sản phẩm để đồng bào sản xuất nông nghiệp hiệu quả nhất. Và xem xét hình thức thành lập ngân hàng đất nông nghiệp, theo đó hỗ trợ người dân cho thuê và ký gửi quyền sử dụng đất.

Đối với đất nông, lâm trường, sau khi rà soát, ưu tiên vẫn là giao đất cho đồng bào dân tộc thiểu số đang thiếu đất sản xuất, đất ở, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý đất đai nêu rõ.

Toàn cảnh phiên họp toàn thể lần thứ 4
Ảnh: Hoàng Ngọc

Đừng chỉ giao đất trên hồ sơ, giấy tờ

Đó là thực tế đang diễn ra đối với việc rà soát đất đai nông, lâm trường sử dụng không hiệu quả, bị thu hồi và giao lại đất cho người dân. Theo Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Cao Thị Xuân, đất đai nông, lâm trường đang thực hiện sắp xếp, đổi mới lại. Qua thực tế giám sát của Hội đồng Dân tộc, sự chuyển biến trong sắp xếp đất đai nông, lâm trường rất chậm. Câu chuyện vi phạm trong quản lý, sử dụng đất diễn ra khá phổ biến như khoán trắng, phát canh thu tô, lấn chiếm… Nhưng xử lý sai phạm không được bao nhiêu. Trong khi đồng bào dân tộc thiểu số thiếu đất ở, đất sản xuất lại không được giao đất, hay chỉ “giao đất trên hồ sơ, giấy tờ, nhưng không có đất trên thực tế”; hoặc giao phải đất cát, sỏi, thì đồng bào sao canh tác được (?). Dự án Luật Đất đai (sửa đổi) phải giải quyết cho được câu chuyện này, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc nêu rõ.

Ủy viên Thường trực Hội đồng Dân tộc Bế Trung Anh đặt vấn đề, người dân tộc thiểu số và nông dân chủ yếu dựa vào đất để sinh kế, nhưng dân ngày càng đông, đất thì không “sinh ra”, nếu chỉ dựa vào đất để sinh kế thì không thể thoát nghèo. Trong quan điểm của Đảng có định hướng chuyển sản xuất nông nghiệp sang làm kinh tế nông nghiệp. Ví dụ, làm sản phẩm dịch vụ nông nghiệp thì có gọi là sản xuất nông nghiệp hay không (?)

Lấy minh chứng ở Sa Pa, Lào Cai, khi giao đất cho người dân, lãnh đạo địa phương có phát tiền, hỗ trợ người dân làm ruộng bậc thang, lúc này ruộng bậc thang không phải chỉ thu hoạch lúa mà phục vụ cả mục đích du lịch thì có gọi là sản xuất nông nghiệp nữa không? Nêu vấn đề này, đại biểu Bế Trung Anh đề nghị, ban soạn thảo tính toán khi giao đất cho người dân thì xây dựng kinh tế tập thể, giúp họ thoát nghèo.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm cho biết, Nghị quyết 18 đã yêu cầu phải số hóa bản đồ địa chính để quản lý trên từng thửa đất. Thực tế, khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai đang chiếm khoảng 75%, chủ yếu là do tranh chấp đất đai. Ở đây có chuyện chồng lấn do cấp sai, chưa làm rõ ranh giới thửa đất, mặt khác tỷ lệ đo đạc đất trên toàn quốc chưa cao, dự án Luật Đất đai (sửa đổi) phải tháo gỡ được vấn đề này.

Tiếp thu ý kiến của các đại biểu, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục quản lý đất đai nhấn mạnh, quan điểm tới đây sẽ là sử dụng đất đa mục đích, đất nông nghiệp, lâm nghiệp kết hợp với dịch vụ, tăng hiệu quả sử dụng đất, cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số. Ví dụ trồng lúa nương làm cảnh quan, thay vì chỉ thu riêng về sản lượng lúa. Hay đối với rừng phòng hộ, rừng đặc dụng phải giữ để bảo tồn, bảo vệ nguồn nước, bảo vệ môi trường, không thu tiền sử dụng để cộng đồng bảo vệ và cho phép cộng đồng được kinh doanh môi trường rừng. Bên cạnh đó, ban soạn thảo sẽ tiếp tục rà soát để bảo đảm sự thống nhất với các luật có liên quan.

Quy định rất quan trọng trong dự án Luật Đất đai (sửa đổi) là “quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước về đất ở, đất sản xuất nông nghiệp đối với đồng bào dân tộc thiểu số. Cụ thể, có chính sách về đất ở, đất sinh hoạt cộng đồng cho đồng bào dân tộc thiểu số phù hợp với phong tục, tập quán, bản sắc văn hóa và điều kiện thực tế của từng vùng. Có chính sách tạo điều kiện cho đồng bào dân tộc thiểu số trực tiếp sản xuất nông nghiệp ở nông thôn có đất để sản xuất nông nghiệp”, nhưng tạo điều kiện như thế nào thì chưa rõ. Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Quàng Văn Hương mong muốn, trong dự án luật phải rà soát, những chính sách khuyến khích, ưu tiên, tạo điều kiện ra sao, để thực sự giúp đồng bào dân tộc thiểu số phát huy hiệu quả đất đai, nâng cao chất lượng cuộc sống.